ศาสตราจารย์อุดม อรุณรัตน์ เกิดเมื่อวันที่ ๒๗ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๗๘ ณ ตำบลศาลาลอย อำเภอท่าเรือ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา และได้ถึงแก่อนิจกรรมโดยสงบสิริรวมอายุได้ ๗๐ ปี ๑๑ เดือน เมื่อวันอาทิตย์ที่ ๑๒ กุมภาพันธ์ ๒๕๔๙ เป็นบุตรของนายจำปีและนางแถม อรุณรัตน์ โดยมีพี่น้องร่วมบิดามารดา ๓ คน ได้แก่ ๑) นายสมบัติ อรุณรัตน์ ๒) ศาสตราจารย์ อุดม อรุณรัตน์ และ ๓) นางสมนึก โพธิ์สามต้น ท่านได้สมรสกับนางสาวพนิดา อรุณรัตน์ (สกุลเดิม สนั่นนาม) บุตรีของ พ.ต.เติมและนางอุไร สนั่นนาม มีบุตรธิดารวม ๓ คน คือ ๑) นางสาว ปองประภา อรุณรัตน์ ๒) นาย สนั่นนาม อรุณรัตน์ สมรสกับนางสาวไพเราะ เชื้อดวงผุย มีบุตร ชาย 2 คนคือ นายลือนาม และ นายรามมนัส อรุณรัตน์ และ ๓) ศาสตราจารย์พงษ์ศิลป์ อรุณรัตน์ อาจารย์ประจำภาควิชานาฎยสังคีต คณะอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร สมรสกับนางสาวหฤทัย พุ่มพวง มีบุตรชายฝาแฝดชื่อ ธรณ์ และธรรศ อรุณรัตน์ศาสตราจารย์อุดม อรุณรัตน์เริ่มรับราชการครูสังกัดกรมสามัญศึกษา กระทรวงศึกษาธิการตั้งแต่ พ.ศ. ๒๕๐๔ โดยเป็นครูสอนวิทยาศาสตร์และคณิตศาสตร์ที่โรงเรียนสุวรรณพลับพลาพิทยาคม โรงเรียนปากน้ำพิทยาคม และโรงเรียนวัดราชาธิวาส โดยทำหน้าที่เป็นอาจารย์พิเศษสอนดนตรีไทยให้กับคณะอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากรควบคู่ไปด้วย จนกระทั่งปี ๒๕๑๙ ได้โอนย้ายมาเป็นอาจารย์ประจำภาคคณะอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร ท่านได้ร่วมกับรองศาสตราจารย์เด่นดวง พุ่มศิริก่อตั้งภาควิชานาฎยสังคีตขึ้นในปี ๒๕๒๒ และสร้างผลงานทางวิชาการไว้มากมาย จนได้รับโปรดเกล้าฯแต่งตั้งให้เป็นศาสตราจารย์ในวิชาสังคีตศิลป์ไทย เมื่อปี ๒๕๓๗ นับเป็นคนแรกของทบวงมหาวิทยาลัย นอกจากนี้ยังเป็นอาจารย์พิเศษดนตรีไทยให้กับชมรมดนตรีไทย มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ระหว่างปี ๒๕๑๐-๒๕๑๗ ชมรมดนตรีไทยที่โรงเรียนพาณิชย์การพระนครระหว่างปี ๒๕๒๓-๒๕๒๗ และชมรมดนตรีไทยมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ปทุมวัน ระหว่างปี ๒๕๑๙-๒๕๒๓ เมื่อท่านได้เกษียณอายุราชการในปี ๒๕๓๘ ดำรงตำแหน่งผู้เชี่ยวชาญพิเศษทางดนตรีไทยประจำวิทยาลัยดุริยางคศิลป์ มหาวิทยาลัยมหิดล ทำหน้าที่สอนวิชาดนตรีทั้งภาคทฤษฎีและปฏิบัติให้แก่นักศึกษาตั้งแต่ระดับปริญญาบัณฑิตจนถึงระดับดุษฎีบัณฑิต ได้รับแต่งตั้งเป็นผู้ทรงคุณวุฒิพิจารณาผลงานวิชาการของหน่วยงานต่าง ๆ ตลอดจนการเป็นวิทยากรบรรยายพิเศษเกี่ยวกับดนตรีตามสถาบันต่าง ๆ และยังคงศึกษาค้นคว้าทางวิชาการเพื่อใช้สำหรับการศึกษาแก่อนุชนรุ่นหลังอีกหลายเรื่อง ศาสตราจารย์อุดม อรุณรัตน์ เป็นผู้ทรงคุณวุฒิ และมีความสันทัดจัดเจนอย่างสูง ในด้านฝีมือทางซอสามสาย เป็นที่ประจักษ์และยอมรับกันในวงการดนตรีไทย พ.ศ.๒๕๒๗ เดินทางไปเป็นวิทยากรสาธิตซอสามสาย ณ มหาวิทยาลัยปักกิ่ง ประเทศสาธารณรัฐประชาชนจีน โดยได้บันทึกเพลงตับมโหรีของเก่า สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้บันทึกเสียงเพื่ออนุรักษ์และเผยแพร่ในปี ๒๕๒๙ ใน พ.ศ. ๒๕๓๔ เป็นวิทยากรรับเชิญไปบรรยายและสาธิตซอสามสาย ณ สภาบันภาษาและวัฒนธรรมตะวันออกแห่งชาติ (INALCO) กรุงปารีสประเทศฝรั่งเศส เป็นเวลา ๓ เดือน และ พ.ศ. ๒๕๓๗ เป็นศาสตราจารย์รับเชิญไปสอนดนตรีไทยแก่นักศึกษาระดับปริญญาโท ณ มหาวิทยาลัยโมนาช (Monash University) ประเทศออสเตรเลีย เป็นเวลา ๑ ภาคการศึกษา และร่วมงานกับวงดนตรีฟองน้ำ ในระหว่างปี ๒๕๓๑-๒๕๓๕ ทั้งด้านงานบันทึกเสียงและงานเผยแพร่ต่างประเทศ เช่น ฮ่องกง สิงค์โปร์ และฝรั่งเศส